هر فرد سالم روزی شش تا هشت مرتبه به دستشویی می‌رود. این یعنی سالی ۲۵۰۰ مرتبه. تقریبا سه سال از عمر در توالت سپری می‌شود اما ۴۰ درصد جمعیت دنیا، یعنی بیش از ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر چیزی به نام سرویس بهداشتی نمی‌شناسند.
خوردن لذت جدانشدنی زندگی است، اما معلوم نیست چرا بحث مستراح مایه مزاح یا اخم و تخم می‌شود. اگر مدرسه توالت نداشت، حاضر بودید روزی هشت ساعت در چنین جایی باشید؟ در سطح جهانی از هر سه مدرسه، یکی به اندازه کافی توالت ندارد و ۲۳ درصد مدرسه‌ها اصلا توالت ندارند. منظور از توالت بهداشتی، مکانی تمیز و سربسته، واجد آب و سیفون، چاهک، نور، تهویه و متصل به سیستم فاضلاب است.
سازمان ملل از سال ۲۰۱۳ مناسبتی جهانی تحت عنوان "روز توالت" تعیین کرده است؛ روزی برای تاکید بر یک حق مسلم انسانی؛ دفع بهداشتی برای همه. شعار امسال سازمان ملل "اهمیت توالت" است.
در روز ۱۹ نوامبر، تشکل‌های غیردولتی، بخش خصوصی، نهادهای مدنی، حقوق بشری و جامعه بین‌المللی، هر یک به نوعی روی ابرام و الزام توالت درنگ می‌کنند. چرا؟ چون با تغذیه و تندرستی و حیات انسان‌ها پیوند دارد. ساختارهای آب و فاضلاب هر جامعه، آینه توسعه آن به حساب می‌روند. بهداشت یک حق بشری است و برون رفت از فقر نیز به چرخه بهداشت مربوط می‌شود.
آمارها حقایق سرد و ساده‌ای را بیان می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید دستکم دو میلیارد نفر از مردم، آ‌ب‌هایی را می‌نوشند که به مدفوع آلوده‌اند. بیش از نیمی از جمعیت دنیا یعنی چهار میلیارد و دویست میلیون نفر، توالت سرپوشیده، مجهز به سیفون یا آب تمیز را ندارند. صدها میلیون نفر در بیابان، حاشیه جاده‌ها، پشت درختان و در طبیعت خود را تخلیه می‌کنند. قضای حاجت در فضای باز عمدتا در مناطق روستایی و دورافتاده رایج است، بیش از همه در آفریقا و هند.
یک دستشویی تمیز، شاخص سلامت، کرامت و رفاه انسانی است و در مورد زنان یا کودکان، ضامن ایمنی آنها. زنان و دختران در مناطق فاقد توالت، معمولا منتظر تاریک شدن هوا می‌مانند تا به جای خلوتی بروند. همین امنیت آنها را به خطر می‌اندازد. در مناطق روستایی هند بسیاری از تجاوزها و تعدی‌ها در زمان دور شدن دخترها و زنان از خانه برای این نیاز انسانی روی می‌دهند.
بسیاری از مستراح‌ها در هند چنین وضعیتی دارند.
۴۶ درصد مدارس کشورهای رو به توسعه توالت ندارند و تقریبا نیمی از مدارس دنیا، فاقد امکان شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون هستند. وجود توالت تمیز در مدارس به خصوص برای دخترها ضروری‌تر است که ایستاده ادرار نمی‌کنند. اکثر دخترها به دلیل عدم دسترسی به دستشویی مناسب، یا مدام غیبت دارند یا ترک تحصیل می‌کنند. بسیاری در دوران پریود هم به همین دلیل مدرسه نمی‌روند.
دست کم سالی ۲۹۷ هزار کودک زیر پنج سال، یعنی روزی ۸۰۰ بچه، به دلیل اسهال و بیماری‌های مرتبط با آب ناسالم و آلوده می‌میرند. این مرگ و میر‌ها با دفع بهینه فاضلاب و دسترسی به مستراح بهداشتی قابل پیشگیری هستند.
همه ساله نزدیک ۲۷۰ میلیارد دلار برای درمان بیماری‌های مربوط به بهداشت آب و فاضلاب در دنیا هزینه می‌شود و این دو برابر بودجه‌ای است که نهادهای بین‌المللی برای کمک‌های عمرانی به کشورهای نیازمند اختصاص می‌دهند. این در حالی است که هر یک دلار سرمایه‌گذاری برای احداث توالت بهداشتی، ۵/ ۲ دلار بازدهی دارد. این بازدهی در روستاها و مناطق دورافتاده به ۵ دلار می‌رسد زیرا به کاهش چشمگیر هزینه‌های پزشکی و افزایش بهره‌وری می‌انجامد.
محرومیت مضاعف
سودان جنوبی بدترین نقطه دنیا برای یافتن توالت خانگی است. ۳/ ۹۳ درصد از جمعیت این کشور به دستشویی به معنای متعارف آن دسترسی ندارند. امری که ارتباط مستقیمی با سلامت عمومی دارد و طرفه آن که میانگین امید به زندگی در سودان جنوبی تنها ۵۵ سال است.
و این واقعیت تنها به کشورهای در حال توسعه محدود نیست. در روسیه تقریبا ۲۸ درصد جمعیت به توالت خصوصی و تمیز دسترسی ندارند. در ایرلند این نرخ شامل ۵/ ۹ درصد جمعیت می‌شود.
در چاد، بنین، اتیوپی، موریتانی، هاییتی، مالاوی و تیمور شرقی اکثر مردم در فضای باز قضای حاجت می‌کنند. تصور می‌شود که حداقل ۱۰ درصد از جمعیت جهان از مواد غذایی آبیاری شده با فاضلاب استفاده می‌کنند. کارشناسان سازمان ملل برآورد کرده‌اند که زمین‌های زراعی در مناطق حاشیه‌شهری که عمدتاً با فاضلاب شهری تصفیه نشده آبیاری میشوند، حدود ۳۶ میلیون هکتار باشند.
در روستاهای اوگاندا مستراح چندین خانوار مشترک است؛ جایی محصور شده با پلاستیک و پارچه و چاهکی که فضولاتش به رودخانه می‌ریزد.
فاضلاب‌های روباز و آب‌های آلوده به مدفوع، عامل بیماری‌هایی چون وبا، اسهال خوبی، هپاتیت آ، تیفویید، فلج اطفال یا بیماری‌های انگلی و تراخم هستند. سازمان ملل می‌گوید از هر ده نفر در دنیا، یک نفر آب سالم در اختیار ندارد. بررسی های سازمان ملل متحد نشان می دهد که بیش از سه میلیارد نفر در منازلی زندگی می‌کنند که به امکانات اولیه برای شستن دست‌ها با آب بهداشتی و صابون مجهز نیستند.
دسترسی به آب، سرویس بهداشتی و بهداشت برای همه در سراسر جهان در نهایت هدف برنامه ششم توسعه پایدار است. اما این هدف تنها با اراده جهانی میسر می‌شود و چشم‌اندازهای دیگر سند ۲۰۳۰ نیز در گرو تحقق این هدف است. بدون آب و بهداشت کافی، گرسنگی پایان نخواهد گرفت و برابری جنسیتی، دسترسی به آموزش و زندگی سالم برای همه تضمین نخواهد شد.
نکته‌هایی در باره توالت
بسیاری افراد در زمان بالا گرفتن مشاجرات خانوادگی به توالت پناه می‌برند.
جورج دوم پادشاه انگلستان در سال ۱۷۶۰پس از سقوط از سکوی مستراح درگذشت.
باستانی‌ترین شواهد وجود آبریزگاه در اسکاتلند یافته شده با قدمت ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح.
نشیمن یک توالت عمومی می‌تواند "میزبان" بیش از ۴۰ هزار میکروب باشد.
در دستشویی‌های همگانی، اولین اتاقک همیشه کمترین استفاده را دارد؛ پس منطقا از باقی تمیز‌تر است.
هنگام رفع گرفتگی توالت‌ها، اشیای عجیبی در راه آب پیدا میشوند: عینک، مسواک، دندان مصنوعی، عروسک، زیرپیراهنی یا ساعت. در سال‌های اخیر بیش از هر چیز موبایل به چاهک افتاده است.