۱۰۶ فقره سیل مخرب طی ۶ ماه نخست سال جاری در حالی رخ داد که کم‌توجهی به آبخیزداری و آبخوان‌داری در سال‌های گذشته، حسرت و خسارت‌های میلیاردی را به ارمغان آورده است.
بی‌توجهی به آبخیزداری و مدیریت جامع آبریز در ادوار گذشته سبب شده براثر بارندگی‌های متعدد و جاری شدن سیلاب خسارت‌های زیادی به بخش‌های مختلف در کشور ازجمله مازندران وارد شود.
کم‌توجهی به آبخیزداری و آبخوان‌داری در کشور و مناطق شمالی در حالی است که طبق بررسی و پایش کارشناسان، شدت سیل‌ها به دلیل نوسانات و تغییرات اقلیمی افزایش‌یافته است و دراین‌بین تاکنون ۱۱ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور و کمتر از ۲۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های مازندران تحت پوشش طرح‌های آبخوان‌داری قرار گرفته است.
به تأکید کارشناسان سرمایه‌گذاری روی طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در بالادست علاوه بر کنترل و کاهش شدت سیلاب‌ها، ریسک‌پذیری و خسارت را در بخش‌های پایین‌دست به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد.
ابوالقاسم حسین پور مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها با اشاره به وقوع ۵۶ مورد سیل در استان مازندران اظهار داشت: در سیل اخیر در رامسر ۳۱۳ میلی‌متر بارندگی و در نوشهر ۲۶۲ میلی‌متر بارش ثبت شد که ۸۶ میلی‌متر باران طی سه ساعت رخ داد و به‌اندازه بارش سه سال برخی مناطق کشور بوده است.
وی با بیان اینکه اغلب مناطق کشور خشک و نیمه‌خشک است، گفت: همچنین ۱۰۶ مورد سیل طی ۶ ماه سال جاری در کشور رخ داد و اجرای طرح‌های آبخیزداری داری و آبخوان‌داری سبب شد تا۱۹۰ میلیون مترمکعب از حجم سیلاب‌ها کنترل و از شدت سیل کاسته شود.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها با تأکید بر اینکه به‌جای مقابله و جبران خسارت باید با هزینه کمتر به سمت پیشگیری در بالادست بپردازیم و با اشاره به اینکه کشور ما مشکلات خشک‌سالی و کم‌آبی و سیل مواجه است گفت: جلوگیری از فرسایش خاک و احیای پوشش گیاهی در پهنه سرزمین در حوزه آبخیزداری و طرح جامع آبخیز مطرح است.
وی با تأکید بر مشارکت واقعی مردم در سطوح مدیریت آبخیز اظهار داشت: مردم باید در حوزه‌های آبخیز به‌عنوان صاحبان عرصه نقش‌آفرینی کنند و در گذشته عملیات آبخیزداری در ۱۱ میلیون هکتار از حوزه‌های آبخیز کشور انجام‌شده است و برابر پیش‌بینی برنامه ششم توسعه آبخیزداری در۱۰ میلیون هکتار از حوزه‌های آبخیز کشور انجام می‌شود و این نشان از اهتمام دولت و مجلس به این حوزه است.
وی گفت: در سال جاری از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی، به‌طور گسترده در اقصی نقاط کشور فعالیت آبخیزداری در دست اقدام است و برابر برنامه زمان‌بندی پیش‌بینی‌شده اقدامات مکانیکی و سازه‌ای تا پایان آذرماه به بهره‌برداری می‌رسد.
خسارت ۷۰۰ میلیاردی سیلاب
سیل اخیر ۷۰۰ میلیارد تومان به بخش‌های تأسیسات و زیربنایی، کشاورزی و مسکن در مازندران خسارت وارد کرد درحالی‌که تنها با ۴۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری و ایجاد سرشاخه‌ها در ۱۰ منطقه غرب مازندران می‌توانستیم از بروز خسارت‌های میلیاردی جلوگیری کنیم.
پایش سیل اخیر در مازندران نشان می‌دهد که به‌رغم بالا بودن شدت سیلاب، اثرات تخریبی آن در مناطقی که طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری اجراشده بود، بسیار کمتر از سایر مناطق بوده است.
سرشاخه «گیر نیرنگ»، «ماشلک» و «کاظم‌آباد» در غرب مازندران توانست با انباشت مقادیر زیادی از حجم سیلاب و درختان ریشه‌کن و افتاده مانع آسیب به شهرها و روستاهای پایین‌دست شوند.
جواد جلالی رئیس اداره مناطق طبیعی عباس‌آباد می‌گوید: با اجرای طرح سرشاخه گیر کاظم رود، روستاهای حاشیه نظیر ماشل آباد، هردآبرود، کلاکرده، پسنده و غیره از خطر سیل مصون مانده‌اند.
وی درعین‌حال با اشاره به مسدود شدن و آب‌گرفتگی پل‌ها و کانال‌های داخل جنگل، خواستار خروج این آوردها برای پیشگیری از خسارت‌ها در حوادث بعدی شد و گفت: درمجموع اجرای طرح‌های آبخیزداری و سرشاخه گیر در مهار و کنترل سیلاب‌ها نقش بسزایی داشته است.
کمتر از ۲۰۰ هزار هکتار اراضی مازندران تحت پوشش طرح های آبخیزداری
مازندران بیش از دو میلیون هکتار عرصه‌های ملی دارد و اکنون کمتر از ۲۰۰ هزار هکتار آن تحت پوشش طرح‌های آبخیزداری است و کمبود منابع مالی ازجمله دلایل کم‌توجهی برای پیشگیری از سیل در استانی است که رکورددار سیل‌های مخرب در دهه کنونی به شمار می‌رود.
هرچند جلوگیری از فرسایش خاک و احیای پوشش گیاهی در پهنه سرزمین در حوزه آبخیزداری و طرح جامع آبخیز ازجمله اهداف به شمار می‌رود و در برنامه ششم توسعه ۱۰ میلیون هکتار از عرصه‌ها تحت پوشش طرح‌های آبخوان‌داری قرار می‌گیرد اما سهم مازندران از طرح‌های آبخیزداری همچنان ناچیز است.
این وضعیت درحالی‌که است که به گفته سید وجیه الله موسوی مدیرکل منابع طبیعی مازندران برای اجرای ۱۰ طرح سرشاخه گیر اضطراری تنها ۳۰ تا ۴۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است و با اجرای آن می‌توان شدت سیلاب‌ها را در آینده به حداقل رساند.
پنج سال و ۵۶ فقره سیل
موسوی یکی از اقدامات فوری برای کاهش اثرات سیل و حفاظت از تأسیسات در پایین‌دست را احداث سرشاخه گیر بیان کرد و از اجرای طرح مطالعات حوزه آبخیز در ۱۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های منطقه خبر داد و گفت: مطالعات طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در غرب استان انجام می‌شود.
مدیرکل منابع طبیعی غرب مازندران با اظهار اینکه سازه‌ها نظیر سرشاخه گیرها براثر سیلاب اخیر پر و کانال‌ها و لوله‌های داخل جنگل مسدود شده است گفت: خوشبختانه تأسیسات منابع طبیعی دچار آسیب نشد ولی لایروبی انهار و پل‌ها و کانال‌های داخل جنگل لازم است.
طبق بررسی‌ها در پنج سال گذشته ۵۶ فقره سیل با بارش بیش از ۱۰۰ میلی‌متر در مازندران رخ داد که سیل مهرماه سال جاری با بارش ۳۰۰ میلی‌متری شدیدترین سیل محسوب می‌شود.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب سازمان جنگل‌ها می‌گوید: بالغ‌بر ۲۷۸ حوزه آبخیز تحت پوشش برنامه کنترل سیلاب و آبخوان‌داری است و با توجه به اینکه سیل بیشترین خسارت را بعد از زلزله به بار می‌آورد، مدیریت پهنه سیلاب باید با رویکرد پیشگیری از سیل و احیای پوشش گیاهی در بالادست، نفوذ آب در زمین و درون خاک اجرایی شود.
ابوالقاسم حسین پور با اظهار اینکه در سال‌های اخیر با افزایش شدت سیلاب‌ها در کشور مواجه بوده‌ایم ادامه می‌دهد: استان مازندران جزو مناطق با شدت سیل بالا و سیل‌خیزی زیاد در کشور است و در سال جاری ۴۵ هزار هکتار از حوزه‌های آبخیز غرب مازندران در برنامه اجرای طرح ملی آبخیزداری و آبخوان‌داری قرار داده شده است.
به دنبال کاهش ریسک و مخاطرات سیل در کشور باشیم
وی با اشاره به اثربخشی کارهای آبخیزداری در پیشگیری از سیل، معتقد است: کارهای بالادستی ریسک سیل را کاهش می‌دهد و باید به دنبال کاهش ریسک و مخاطرات سیل در کشور باشیم و وقتی حوزه‌های آبخیز ایمن باشند ریسک سیل خودبه‌خود کاهش می‌یابد و علاوه بر این در پایین‌دست نیز باید به مواردی ازجمله عدم تخریب بستر رودخانه و تجاوز به آن توجه کرد.
طرح مدیریت جامع آبخیز به‌صورت پایلوت در دو میلیون هکتار از حوزه‌های آبخیز کشور از دو سال قبل اجراشده است و به گفته حسین پور، الگوی مدیریت جامع سیلاب در حال بازنگری است.
وی با بیان اینکه هفت گام اجرایی در مدیریت جامع حوزه آبریز و آبخیز پیش‌بینی‌شده است یادآور شد: استعداد سرزمین، مشارکت مردم و انسجام دستگاه‌ها و ارگان‌های دولتی دخیل در مدیریت جامع حوزه آبخیزداری اصول مهمی است.
پایش ها نشان می‌دهد که شدت سیلاب‌ها در ایران به دلیل تغییرات و نوسانات اقلیمی و مسائل سرزمینی افزایش‌یافته و طی سال ۹۰ تا ۹۵ حدود ۵۶ مورد سیل در مازندران رخ داده است و این امر توجه به طرح‌های آبخیزداری را الزامی می‌سازد.
همچنین طبق آمار ۱۰۶ مورد سیل طی ۶ ماه در کشور رخ داد که اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری سبب شده تا ۱۹۰ میلیون مترمکعب از حجم سیلاب‌ها کنترل و از بروز خسارت به پایین‌دست جلوگیری شود و ازاین‌رو بجای جبران خسارت‌های حوادث باید با هزینه کمتر به سمت پیشگیری در بالادست بپردازیم و آبخیزداری نوعی سرمایه‌گذاری در این بخش محسوب می‌شود.